Forntextaskrifarinn

ForntextaSkrifarinn Kristín Þorgrímsdóttir www.mmedia.is/anno anno@mmedia.is sími: 861 5443

Forsíða Um mig Þátttaka í endurvakningu Nýjustu fréttir Forntextaskriftir Kennsluefni Námskeið Vinnubúðir Atriðaorðaskrá Tenglar Myndasafn I Forntextaverk II Nútímaleg verk III Sögulegt handverk IV Miniaturar Sölustaðir Verslanir Markaðir Sögulegt handverk Örnámskeið (væntanleg) Handverk barna Senda tölvupóst English (due soon) Please e-mail if you have some questions.	Lýsingar Lýsing er þýðing á orðinu illuminare / illumination, sem vísar til endurvarps ljóss af gull-skreytingum í miðaldaritum. Hinar eiginlegu lýsingar eru því ekki málaðar handritamyndir eða skraut, heldur gyllingar þeirra. Í dag er orðið þó notað um hvoru tveggja. Íslendingar voru miklir bókaframleiðendur á miðöldum, en ekki eru varðveittar uppskriftir af neinu sem viðkemur lýsingum eða skreytingum miðaldarita. Við verðum því að læra af evrópskri bókasögu. Evrópsk saga Ákveðin verkaskipting var í gerð bóka . Algengt var að nokkrir aðilar hjálpuðust að við að afrita eina og sömu bókina. Skrifarar gátu verið nokkrir og lýsarar nokkrir, jafnvel gat sérstakur rúbrikator komið inn í ferlið, en hann sá þá um að skrifa fyrirsagnir kafla og teikna höfuðstafina, s.k. versals. Síðan tók lýsarinn við, eða jafnvel heill flokkur nemenda með lýsingarmeistara. Það tók áraraðir að verða góður lýsari og var virt starf. Með tilkomu háskóla, aukins læsis utan kirkjunnar og vaxandi eftirspurn eftir bókum, tók svo hópur atvinnumanna við þessum greinum. Bókfell undirbúið. Því þynnra sem það er því betra. Sandað lítillega til að ná fitu úr því. Svo pússað þar til áferðin tekur við bleki og litum. Gæta þarf að því að pússa ekki of mikið því þá verður bókfellið of mjúkt og drekkur í sig blek og liti. Kallast blæðing. Skrifari byrjar hið eiginlega verk með því að merkja á spássíur hvar dálkar og línur eiga að koma, t.d. með e.k. tannhjóli. Línurnar svo dregnar með þurr-oddi eða fíngerðum penna, ýmist með rauðu bleki eða brúnu. Skrifari skrifar textann á milli lína, ekki á þær. Hann skilur eftir pláss fyrir höfuðstafi, myndir og rammaskraut ef það á að vera. Handskrifaður texti er þessu næst varinn með gömlu bókfelli fyrir það sem á eftir kemur. Rubrikatorinn, teiknar og málar höfuðstafi og skrautstafi í upphafi málsgreina eða mikilvæg orð í plássið sem skrifari skildi eftir. Ýmist eru stafir málaðir með litum og gulli eða jafnvel mikið myndskreyttir í samræmi við innihald textans. Sögustafir eða myndstafir. Að síðustu kemur miniaturistinn, málarinn, og teiknar, gyllir og málar myndina. >>> Meira um áhöld og efni Engir tveir skrifarar eða lýsarar nota nákvæmlega sömu tækni við gerð lýsinga og skrautmynda. Í dag sér venjulega einn aðili, skrifarinn, um allt ferlið. Teikningar Áhaldið fyrir riss mynda var stíll úr silfri eða “brassi” með silfuroddi. Áhaldið fyrir teikningarnar á bókfellið var stíll úr blöndu af blýi og tini. Gamalt eða notað bókfell var notað til að afrita teikningar. Bakhlið þess þá svert eða nudduð með Armenian bole, hörðum rauðleitum leir sem var síðan hægt að þurrka af. Lagt ofan á nýju blaðsíðuna og teiknað ofan í myndina. Loks teiknað ofan í rissið með bleki til að myndin entist betur. Fínar línur í teikningunni voru gerðar með útþynntu bleki, sérstaklega þar sem litir áttu að vera mildir, en óþynnt blek í kringum gyllingar, ramma-vínviði og e.t.v. hluta af myndinni þar sem sterkar línur máttu vera. >>> Meira um teikningar Gyllingar Gyllingar þurfti að gera áður en málað var, en þær voru þrenns konar: 1. Upphleypt gylling – en þá var undirlagið úr gesso, slaked plaster of Paris (kalk), fiskilími, blandað með smá Armenian bole lit svo það sæist betur. Slípa mátti upphleypta gyllingu og jafnvel grafa í hana. 2. Flöt gylling – en þá var undirlagið vökvi (mordant) af fiskilími, gum ammoniac, hvítlaukssafi, skinn-lím o.s.frv. Ekki er hægt að pússa flata gyllingu... né grafa í hana. 3. Skelja-gull, restar af gulllaufi sem hafa verið muldar í púður og blandaðar með Gum Arabic og dropa af hunangi. Sumir halda því fram að skelja-gull sé hægt að slípa, kannski þó betra á pappír en bókfelli…? Gull var lítið notað í íslensk miðaldahandrit. Erlend handrit voru hins vegar oft ríkulega skreytt gulli. >>> Meira um gyllingar Litablöndun Blanda þurfti liti í myndir og skraut. Steinar, jarðefni, plöntur og blóm mulið í mortéli niður í púður eða massa. Þá marið og hrært á marmara- eða glerplötu. Loks blandað á svipaðan hátt og skelja-gullið. Ef þörf var á meiri glansa í lit var sett meira Gum Arabic og hunang, hlutfallslega. Gum Arabic verður hart og brotkennt þegar það þornar en hunangið gefur málningunni teygjanleika. Sumir litir eru þekjandi, aðrir gegnsæir. >>> Meira um litablöndun Málun Þegar búið var að gylla var málað, einn litur í einu. Gjarnan þá merkt áður hvar hver litur á að koma. Skelja-gulls-liturinn er notaður síðastur því hann getur smitast á aðra liti. Málað var eftir tiltölulega föstum reglum, svo sem um hvaða liti skyldi blanda fyrst og mála með, hvernig var skyggt og hvernig ljóslínur og hárlínur voru gerðar. Hárlínurnar eru sérkenni miðaldamynda. Fjöldi umferða skipti líka miklu máli og þá var nauðsynlegt að þekkja hráefnið vel. >>> Meira um málun Lýsingar íslenskra miðaldahandrita Listfræðingurinn Björn Th. Björnsson skrifaði á sínum tíma (1954) lítið rit um Íslensku teiknibókina, sem talin er vera frá lokum fjórtándu aldar og byrjun þeirrar fimmtándu. Hann ræðir þar um myndlist íslenskra miðaldahandrita út frá listfræðilegu sjónarhorni og rekur þróunina með tilliti til listasögu almennt. Af bók Björns má læra talsvert, en ég veit ekki til að hann eða aðrir hafi gert gagngera rannsókn á myndefni og skreytingum íslenskra miðaldahandrita almennt, hvað þá með samanburði við evrópska listasögu og tengsla sögu landsins við Evrópu. Ég held, svei mér, að ekki sé einu sinni búið að festa á filmu og gera aðgengilegt almenningi nema lítið brot af myndlist miðaldahandrita okkar. Mér hefur í það minnsta ekki tekist að nálgast þetta hjá Árnastofnun. Ljóst er að íslensk miðaldahandrit komast fæst nálægt hinum oft stórglæsilegu og ríkulega myndskreyttu evrópsku handritum. Kannski það sé eitthvað að trufla rannsóknarvilja fræðimanna? >>> Stíltegundir	15. aldar aðferð Úr *The Craftman´s Handbook* eftir Cennino Cennini, Flórens, Ítalíu. 1. Bókfell pússað og hreinsað. 2. Verk sett upp með dálkum og línum. 3. Skraut og myndir teiknað eða afritað á bókfellið 4. Texti skrifaður 5. Teiknað í útlínur skrauts og mynda 6. Gesso borið á fyrir gyllingar 7. Gull sett á og slípað (og grafið í) 8. Rammaskraut málað 9. Bakgrunnur teikninga málaður 10. Smáatriði máluð, skuggar, ljósir fletir, áherslulínur 11. Skelja-gull sett á. Efni og áhöld Nútími: 1. Blýantur, ekki harður 2. Strokleður 3. Yddari 4. Reglustika (löng) 5. T-stika 6. Fjöður 7. Pennastöng og oddar 8. Teiknipenni eða oddur 9. Blek (brúnt, rautt, svart) 10. Litir (Gouache best) 11. Skeljar 12. Vatnskrukka 13. Vatnslitapenslar 14. Gum Arabic 15. Gulllauf 16. Stór pensill eða bursti 17. Burnisher (t.d. úr agati) 18. Tissue 19. Bókfell 20. Sýruvarinn pappír 21. Hlífðarpappír 22. Fínn skurðhnífur 23. Rissblöð 24. Gegnsær pappír 25. Hunang 26. Egg Önnur áhöld: Sníðahjól Nútíma-aðferð 1. Bókfellið pússað og hreinsað 2. Verk sett upp með dálkum og línum. 3. Rissið mynd lauslega með blýanti. Teiknið ofan í rissið með útþynntu bleki (eða farið beint á lið 4). 4. Strokið pensilförin burtu (stundum óþarfi). 5. Setjið gesso (eða gum arabic) á þar sem gylling á að koma 6. Setjið gullið á 7. Málið grunnliti einn einu 8. Málið skugga og ljósari fleti 9. Málið hvítar áherslulínur 10. Teiknið í útlínur með endingargóðu bleki.

ForntextaSkrifarinn

Kristín Þorgrímsdóttir